SANDIKLI EVLİYALARI, YATIRLARI, TEKKE, MEDRESE VE OKULLARI:
YUNUS EMRE ve TAPDUK EMRE: Döneminin ünlü Türk Mutasavvıfı ve halk ozanı olan Yunus Emre'nin, bilahare Sandıklı’nın bir mahallesi haline getirilen Yunus Emre Mahallesinde (Çay Köy), iki ayrı yönden gelen daha sonra birleşerek vadi boyunca akıp Menderes nehrine ulaşan Sel Çayı ve Çanlı Dere olarak anılan iki çayın birleştiği yerde hocası Taptuk Emre ile birlikte yaşamış olduğu bilinmektedir. Halen bu çayın bir tarafında Yunus Emre’nin diğer tarafında da Taptuk Emre’nin kabirleri bulunmaktadır.
Yunus Emre ile aynı yıllarda Horasan’dan Anadolu’ya gelen Yalıncak Sultan ile Nurettin Sultan da Sandıklı’ya yerleşmişlerdir. Bu gün halen ziyaret edilmekte olan türbeleri ilk halleriyle ayakta durmaktadır.
Bu dönemde, Sandıklı’da Hacım Sultan ve Taptuk Emre dergahları ile eğitim ve öğretim kurumları olarak da, Havai Medresesi, Hadim Medresesi, Sülükzade Medresesi, Carancı Medresesi ve Geçi Camii Şerifi Medresesi meşhurdur.
CARANCININ MEDRESESİ : Muradin külliyesine yakın yerde ve çay kenarında iken yıkılmış ve yerine bina yapılmıştır. Yakın zamana kadar korunabilen çeşmesi de inşaatlar nedeniyle tamamen kaybolmuştur.
ÇAY MEKTEBİ : Şimdiki Sandıklı Ticaret Odasının bulunduğu yerdeki mekteptir. Bilahare bu mektep yıkılıp yerine dispanser yapılmış, dispanser yandıktan sonra da yerine şimdiki Sandıklı Ticaret Odası inşa edilmiştir.
HOCAZADE (HAVAİ) MEDRESESİ : Havai Camii sınırları içerisindeki iki katlı ahşap evin bulunduğu yer, medresenin bulunduğu yerdir. Medrese önünde bulunan çeşme halen ayaktadır. Havai Camii önündeki mezarlık ise Sandıklı’nın ilk mezar kalıntılarıdır.
SÜLEK HOCA (SÜLÜKZADE) MEDRESESİ : Yeri, Kaymakamlık Lojmanı olarak kullanılan evin bulunduğu yerdir. Medresenin çevresi çok büyük bir mezarlıktır. Bu mezarlığın bir kısmına Kaymakamlık Lojmanı yapılmıştır.
AHMEDİ FASİHİN MEDRESESİ : Yeri, Otel Tuğrul binasının bulunduğu yerdir.
EMİN EFENDİNİN MEDRESESİ : Yeri, şimdiki Belediye İtfaiye Teşkilatının bulunduğu yerdir. Daha önce bu yer, yine Belediye tarafından medrese yıkılarak Elektrik Santralı (Dinamo) olarak kullanılmıştır. Bu medresenin hocası keramet sahibi de olan zamanın en büyük bilginlerinden Emin Efendidir.
İLHAMİ KIZ MEKTEBİ : Cezayir Camiinin alt tarafında adı ile anılan dar bir sokak üzerindedir. İki katlı ve bahçeli olan ve 1940 yılında şahıs eline geçtiği için halen ev olarak kullanılan bu mektepte sadece kız öğrenciler eğitim ve öğretim görmüştür.
HACIM SULTAN TEKKESİ : Yeri, Ali Çetinkaya İlk Öğretim Okulunun bulunduğu yerdir. Tekke 1932 yılında yıkılarak yerine bu okul yapılmıştır.
KUBBELİ CAMİ KABULİ BABA : Yeri, Kubbeli Camiinin arka sağ penceresinin olduğu yerdir. Burada yatan kişi, Sandıklı’nın fethi sırasında şehit olan Kara Halil’in ordusundan ilk islam şehidi Kabuli Baba’dır.
BEYAZID-I BESTAMİ YATIRI : Yeri, Kubbeli Camiinin yakınında bulunan fırının bitişiğindedir. Burada yatan kişinin Beyazıd-ı Bestami olduğu söylenir.
KIRKLAR TEKKESİ : Yeri, Hıdırlık Tepesi denilen yerdedir. Dilek dileme, adak yeri olarak ziyaret edilir. Yatan kişi ile ilgili kesin bir bilgi temin edilememiştir.
YALINCAK YATIRI : Yeri, Belediye İtfaiye Teşkilatının bulunduğu yerdedir. Burada Horasan’dan Anadolu’ya gelen büyük bir velinin yattığı söylenir. Türbe, ilk yapılış şeklini korumuştur. Önündeki cadde bu isim ile yani Yalıncak Caddesi olarak anılır.
OMAREŞE YATIRI : Yeri, Yalıncak Yatırından Topeşe Camiine doğru gidildiğinde yolun sol tarafındadır. Çevresinde, burada yatan zatın aile fertleri yatmaktadır. Yatanın bir veli olduğu söylenmektedir.
MERYEM ANA YATIRI : Yeri, Hoca Fakih Camiine yakın bir evin bahçesindedir. Bilinen ilk kadın yatırdır. Çok mütevazi bir kadın olduğu söylenmektedir.
HALVALI DEDE : Yeri, Hisar Kalesinin arkasında Kızık Kasabasına giden yol üzerindedir. Yatanın kim olduğu bilinmemektedir.
FERMAYİ (ZIRINCIK) DEDE : Yeri, Hisar Kalesinden Topeşe Camiine doğru inen yolun sağ tarafındadır. ayrıca bu yatırın yanında Sarı Baba yatırı yer almaktadır. Ağlayan (zırlayan) bebek ve çocuklar buraya getirilir.
KUDÜM BABA: Yeri, Sandıklı’ya su veren su deposunun üst tarafındadır. Yatanın Anadolu’nun fethi sırasında şehit düşmüş bir eren olduğu söylenmektedir.
BABA KUZUSU : Yeri, Kudüm’ün biraz ilerisinde üst taraftadır. Yatanın, Anadolu’nun Türkleştirilmesi için gelen binlerce veliden biridir. Bu yatırın bulunduğu yerde Kanuni Sultan Süleyman’ın otağ kurduğu ve ordunun savaşa gider iken Soğulmaz Harmanı denilen yerde konakladığı rivayet edilmektedir.
ÇORHİSAR DEDE : Yeri, Hüdai Kaplıcaları ile Sandıklı’ya bağlı Koçhisar Köyü arasında geniş bir harman yeri içerisindedir. Burada yatanın, Şuhut İlçesine bağlı Mahmut Köyündeki türbede yatan kişi ile kardeş olduğu söylenmektedir.
MÜRVET DEDE : Yeri, Belediye Parkının P.T.T. Müdürlüğüne doğru olan kapısı üzerindedir. Yanında üç ayrı kabirin daha olduğu ve tümünün, çeşitli istimlakler sırasında ortadan kaldırıldığı söylenmektedir.
GÖKSU DEDE : Yeri, Sandıklı’ya bağlı Bekteş Köyü ile Dutağaç Köyünü birbirine bağlayan ve Göksu Dede Çeşmesi adı ile anılan çeşmenin yanındadır.
UYUŞAK DEDE : Yeri, Sandıklı’ya bağlı Karacaören Köyünün girişindedir.
NURETTİN SULTAN TÜRBESİ : Yeri, Muradım Camii avlusundadır. Leblebicilerin piri olduğu bilinmektedir. Türbe ilk yapılıştaki halini korumuştur.
ŞEYH HAMZA TÜRBESİ : Yeri, Muradım Camii yanındaki Nurettin Türbesi içerisindedir. Horasan erenlerinden olduğu ve Yunus Emre’ye hayranlığından dolayı hakkında şiirler yazdığı bir zattır. Musa Halife, Şemsettin Halife, Abdullah Halife de aynı türbede medfundur.
TEKKE ODASI : Yeri, Hacı Osman Çeşmesinin ilerisinde Sandıklı’ya bağlı Karacaören Köyü yolu üzerindedir. Ali El Rumi diye de anılır. Bahçesinde mezarlıklar bulunmaktadır. Halen mahalle sakinleri tarafından mescit oda olarak kullanılmaktadır. Odada bulunan yatırın kime ait olduğu bilinmemektedir.
SALTUK BABA: Saltuk köyünde metfundur.
MENTEŞ BABA: Menteş Kasabasında metfundur. Bedri Noyan, kendisine yurt verilmesi üzerine burada yaşadığını ve hakkında başka bilgi bulunmayan "Bektaşi azizlerinden birisi" olduğunu iddia etmektedir.
YUSUF DEDE: İlçemiz Sandıklıya bağlı Akin köyündedir. Yunus Emre, Sarı Selçuk ve Koçgazi Dede ile çağdaş bir Alperendir.
ŞEYH YAHŞİ: Mevlevi olup ilçemiz Şeyh Yahşi köyünde medfundur.
KARKIN BABA: Alamescid köyünde medfundur. Birde ilçemiz Karkın köyünde olduğu rivayet edilmektedir.
KOÇGAZİ DEDE: ilçemiz Koç Gazi köyünde medfundur. Yunus Emre, Sarı Selçuk ve Akin'de medfun olan Yusuf Dedeyle çağdaştır.
YUSUF DEDE: Akharım Kasabasında medfundur.
ABBASİ DEDE:İlçemiz Ballık Kasabasında Ballık dağında medfundur.
OKTUR BABA: Menteş dağında medfundur.
AĞIL ERİ BABA: Menteş dağında medfundur.
KARACA AHMED DEDE: Çorhisar köyünde medfundur.
KADINCIK ANA: Ballık Kasabasında Ballıkbaşı Pınarı yanında medfundur.
KARADAYI-ZADE İBRAHİM EFENDİ:Yalıncak Medresesi müderrislerindendir.
ÇAKALOZ-ZADE MUSTAFA EFENDİ: Yalıncak Medresesi müderrislerinden olup Sandıklı'ya pek çok eserler yaptırmıştır. Başlıca bunlar; Barbaros İlkokulu Binası, Çakaloz-zade çeşmesi.Çayköy yakınlarında yine kendi ismini taşıyan bir köprü ve kuyu tespit edilebilenlerdendir.
ŞEYH HASAN HAMDİ EFENDİ: Yalıncak Medresesi müderrislerinden olup Sandıklı'da müftülük yapmıştır. 1904 senesinde vefat etmiştir.
ŞAHİN-ZADE MEHMED EFENDİ: Yalıncak Medresesi Müderrislerinden olup 1 Nisan 1934 tarihınde ilçemiz Sandıklı'da vefat etmiştir.
MEHMET EMİN EFENDİ: Şeyh Hasan Hamdi Efendi gibi Sandıklı Müftülerinden olup 1931 senesi sonunda bu görevde iken vefat etmiştir
AHMET MUHTAR EFENDİ: 1906 senesinde icazet almış 1910 senesinde Sandıklı kazasına vaiz tayin edilmiş, babası Müftü Mehmet Emin efendinin ölümü üzerine yerine 1931 senesinde Sandıklı müftüsü olarak atanmış vefatına kadarda bu vazifesini sürdürmüştür,
İBİŞ-ZADE HACI AHMED EFENDİ: Hadim Medresesi ilk müderrislerindendir.
Keskin-zade Hacı Ahmed Efendi: Hadim medresesi ikinci müderrisidir.
SÜLEK-ZADE SÜLEYMAN EFENDİ: Uşak'ta icazet aldıktan sonra memleketi Sandıklı'ya gelerek adına ait bir medrese kurmuş ve ilk müderrisi olmuştur.
AKSEKİLİ MEHMED EFENDİ: Sülek-zade medresesinde ulum ameliye ve seniyye ile meşgul olmuş ve 1943 senesinde vefat etmiştir.
CARANCI ALİ EFENDİ: Carancı medresesinin hem banisi hemde ilk müderrisidir.
ECİT-ZADE MEHMED EFENDİ:Carancı Medresesi müderrislerinden olup, daha önce Hamamönü camisinde imamlık yapmıştır.
SANDIKLI EVLİYALARI, YATIRLARI, TEKKE, MEDRESE VE OKULLARI:
YUNUS EMRE ve TAPDUK EMRE: Döneminin ünlü Türk Mutasavvıfı ve halk ozanı olan Yunus Emre'nin, bilahare Sandıklı’nın bir mahallesi haline getirilen Yunus Emre Mahallesinde (Çay Köy), iki ayrı yönden gelen daha sonra birleşerek vadi boyunca akıp Menderes nehrine ulaşan Sel Çayı ve Çanlı Dere olarak anılan iki çayın birleştiği yerde hocası Taptuk Emre ile birlikte yaşamış olduğu bilinmektedir. Halen bu çayın bir tarafında Yunus Emre’nin diğer tarafında da Taptuk Emre’nin kabirleri bulunmaktadır.
Yunus Emre ile aynı yıllarda Horasan’dan Anadolu’ya gelen Yalıncak Sultan ile Nurettin Sultan da Sandıklı’ya yerleşmişlerdir. Bu gün halen ziyaret edilmekte olan türbeleri ilk halleriyle ayakta durmaktadır.
Bu dönemde, Sandıklı’da Hacım Sultan ve Taptuk Emre dergahları ile eğitim ve öğretim kurumları olarak da, Havai Medresesi, Hadim Medresesi, Sülükzade Medresesi, Carancı Medresesi ve Geçi Camii Şerifi Medresesi meşhurdur.
CARANCININ MEDRESESİ : Muradin külliyesine yakın yerde ve çay kenarında iken yıkılmış ve yerine bina yapılmıştır. Yakın zamana kadar korunabilen çeşmesi de inşaatlar nedeniyle tamamen kaybolmuştur.
ÇAY MEKTEBİ : Şimdiki Sandıklı Ticaret Odasının bulunduğu yerdeki mekteptir. Bilahare bu mektep yıkılıp yerine dispanser yapılmış, dispanser yandıktan sonra da yerine şimdiki Sandıklı Ticaret Odası inşa edilmiştir.
HOCAZADE (HAVAİ) MEDRESESİ : Havai Camii sınırları içerisindeki iki katlı ahşap evin bulunduğu yer, medresenin bulunduğu yerdir. Medrese önünde bulunan çeşme halen ayaktadır. Havai Camii önündeki mezarlık ise Sandıklı’nın ilk mezar kalıntılarıdır.
SÜLEK HOCA (SÜLÜKZADE) MEDRESESİ : Yeri, Kaymakamlık Lojmanı olarak kullanılan evin bulunduğu yerdir. Medresenin çevresi çok büyük bir mezarlıktır. Bu mezarlığın bir kısmına Kaymakamlık Lojmanı yapılmıştır.
AHMEDİ FASİHİN MEDRESESİ : Yeri, Otel Tuğrul binasının bulunduğu yerdir.
EMİN EFENDİNİN MEDRESESİ : Yeri, şimdiki Belediye İtfaiye Teşkilatının bulunduğu yerdir. Daha önce bu yer, yine Belediye tarafından medrese yıkılarak Elektrik Santralı (Dinamo) olarak kullanılmıştır. Bu medresenin hocası keramet sahibi de olan zamanın en büyük bilginlerinden Emin Efendidir.
İLHAMİ KIZ MEKTEBİ : Cezayir Camiinin alt tarafında adı ile anılan dar bir sokak üzerindedir. İki katlı ve bahçeli olan ve 1940 yılında şahıs eline geçtiği için halen ev olarak kullanılan bu mektepte sadece kız öğrenciler eğitim ve öğretim görmüştür.
HACIM SULTAN TEKKESİ : Yeri, Ali Çetinkaya İlk Öğretim Okulunun bulunduğu yerdir. Tekke 1932 yılında yıkılarak yerine bu okul yapılmıştır.
KUBBELİ CAMİ KABULİ BABA : Yeri, Kubbeli Camiinin arka sağ penceresinin olduğu yerdir. Burada yatan kişi, Sandıklı’nın fethi sırasında şehit olan Kara Halil’in ordusundan ilk islam şehidi Kabuli Baba’dır.
BEYAZID-I BESTAMİ YATIRI : Yeri, Kubbeli Camiinin yakınında bulunan fırının bitişiğindedir. Burada yatan kişinin Beyazıd-ı Bestami olduğu söylenir.
KIRKLAR TEKKESİ : Yeri, Hıdırlık Tepesi denilen yerdedir. Dilek dileme, adak yeri olarak ziyaret edilir. Yatan kişi ile ilgili kesin bir bilgi temin edilememiştir.
YALINCAK YATIRI : Yeri, Belediye İtfaiye Teşkilatının bulunduğu yerdedir. Burada Horasan’dan Anadolu’ya gelen büyük bir velinin yattığı söylenir. Türbe, ilk yapılış şeklini korumuştur. Önündeki cadde bu isim ile yani Yalıncak Caddesi olarak anılır.
OMAREŞE YATIRI : Yeri, Yalıncak Yatırından Topeşe Camiine doğru gidildiğinde yolun sol tarafındadır. Çevresinde, burada yatan zatın aile fertleri yatmaktadır. Yatanın bir veli olduğu söylenmektedir.
MERYEM ANA YATIRI : Yeri, Hoca Fakih Camiine yakın bir evin bahçesindedir. Bilinen ilk kadın yatırdır. Çok mütevazi bir kadın olduğu söylenmektedir.
HALVALI DEDE : Yeri, Hisar Kalesinin arkasında Kızık Kasabasına giden yol üzerindedir. Yatanın kim olduğu bilinmemektedir.
FERMAYİ (ZIRINCIK) DEDE : Yeri, Hisar Kalesinden Topeşe Camiine doğru inen yolun sağ tarafındadır. ayrıca bu yatırın yanında Sarı Baba yatırı yer almaktadır. Ağlayan (zırlayan) bebek ve çocuklar buraya getirilir.
KUDÜM BABA: Yeri, Sandıklı’ya su veren su deposunun üst tarafındadır. Yatanın Anadolu’nun fethi sırasında şehit düşmüş bir eren olduğu söylenmektedir.
BABA KUZUSU : Yeri, Kudüm’ün biraz ilerisinde üst taraftadır. Yatanın, Anadolu’nun Türkleştirilmesi için gelen binlerce veliden biridir. Bu yatırın bulunduğu yerde Kanuni Sultan Süleyman’ın otağ kurduğu ve ordunun savaşa gider iken Soğulmaz Harmanı denilen yerde konakladığı rivayet edilmektedir.
ÇORHİSAR DEDE : Yeri, Hüdai Kaplıcaları ile Sandıklı’ya bağlı Koçhisar Köyü arasında geniş bir harman yeri içerisindedir. Burada yatanın, Şuhut İlçesine bağlı Mahmut Köyündeki türbede yatan kişi ile kardeş olduğu söylenmektedir.
MÜRVET DEDE : Yeri, Belediye Parkının P.T.T. Müdürlüğüne doğru olan kapısı üzerindedir. Yanında üç ayrı kabirin daha olduğu ve tümünün, çeşitli istimlakler sırasında ortadan kaldırıldığı söylenmektedir.
GÖKSU DEDE : Yeri, Sandıklı’ya bağlı Bekteş Köyü ile Dutağaç Köyünü birbirine bağlayan ve Göksu Dede Çeşmesi adı ile anılan çeşmenin yanındadır.
UYUŞAK DEDE : Yeri, Sandıklı’ya bağlı Karacaören Köyünün girişindedir.
NURETTİN SULTAN TÜRBESİ : Yeri, Muradım Camii avlusundadır. Leblebicilerin piri olduğu bilinmektedir. Türbe ilk yapılıştaki halini korumuştur.
ŞEYH HAMZA TÜRBESİ : Yeri, Muradım Camii yanındaki Nurettin Türbesi içerisindedir. Horasan erenlerinden olduğu ve Yunus Emre’ye hayranlığından dolayı hakkında şiirler yazdığı bir zattır. Musa Halife, Şemsettin Halife, Abdullah Halife de aynı türbede medfundur.
TEKKE ODASI : Yeri, Hacı Osman Çeşmesinin ilerisinde Sandıklı’ya bağlı Karacaören Köyü yolu üzerindedir. Ali El Rumi diye de anılır. Bahçesinde mezarlıklar bulunmaktadır. Halen mahalle sakinleri tarafından mescit oda olarak kullanılmaktadır. Odada bulunan yatırın kime ait olduğu bilinmemektedir.
SALTUK BABA: Saltuk köyünde metfundur.
MENTEŞ BABA: Menteş Kasabasında metfundur. Bedri Noyan, kendisine yurt verilmesi üzerine burada yaşadığını ve hakkında başka bilgi bulunmayan "Bektaşi azizlerinden birisi" olduğunu iddia etmektedir.
YUSUF DEDE: İlçemiz Sandıklıya bağlı Akin köyündedir. Yunus Emre, Sarı Selçuk ve Koçgazi Dede ile çağdaş bir Alperendir.
ŞEYH YAHŞİ: Mevlevi olup ilçemiz Şeyh Yahşi köyünde medfundur.
KARKIN BABA: Alamescid köyünde medfundur. Birde ilçemiz Karkın köyünde olduğu rivayet edilmektedir.
KOÇGAZİ DEDE: ilçemiz Koç Gazi köyünde medfundur. Yunus Emre, Sarı Selçuk ve Akin'de medfun olan Yusuf Dedeyle çağdaştır.
YUSUF DEDE: Akharım Kasabasında medfundur.
ABBASİ DEDE:İlçemiz Ballık Kasabasında Ballık dağında medfundur.
OKTUR BABA: Menteş dağında medfundur.
AĞIL ERİ BABA: Menteş dağında medfundur.
KARACA AHMED DEDE: Çorhisar köyünde medfundur.
KADINCIK ANA: Ballık Kasabasında Ballıkbaşı Pınarı yanında medfundur.
KARADAYI-ZADE İBRAHİM EFENDİ:Yalıncak Medresesi müderrislerindendir.
ÇAKALOZ-ZADE MUSTAFA EFENDİ: Yalıncak Medresesi müderrislerinden olup Sandıklı'ya pek çok eserler yaptırmıştır. Başlıca bunlar; Barbaros İlkokulu Binası, Çakaloz-zade çeşmesi.Çayköy yakınlarında yine kendi ismini taşıyan bir köprü ve kuyu tespit edilebilenlerdendir.
ŞEYH HASAN HAMDİ EFENDİ: Yalıncak Medresesi müderrislerinden olup Sandıklı'da müftülük yapmıştır. 1904 senesinde vefat etmiştir.
ŞAHİN-ZADE MEHMED EFENDİ: Yalıncak Medresesi Müderrislerinden olup 1 Nisan 1934 tarihınde ilçemiz Sandıklı'da vefat etmiştir.
MEHMET EMİN EFENDİ: Şeyh Hasan Hamdi Efendi gibi Sandıklı Müftülerinden olup 1931 senesi sonunda bu görevde iken vefat etmiştir
AHMET MUHTAR EFENDİ: 1906 senesinde icazet almış 1910 senesinde Sandıklı kazasına vaiz tayin edilmiş, babası Müftü Mehmet Emin efendinin ölümü üzerine yerine 1931 senesinde Sandıklı müftüsü olarak atanmış vefatına kadarda bu vazifesini sürdürmüştür,
İBİŞ-ZADE HACI AHMED EFENDİ: Hadim Medresesi ilk müderrislerindendir.
Keskin-zade Hacı Ahmed Efendi: Hadim medresesi ikinci müderrisidir.
SÜLEK-ZADE SÜLEYMAN EFENDİ: Uşak'ta icazet aldıktan sonra memleketi Sandıklı'ya gelerek adına ait bir medrese kurmuş ve ilk müderrisi olmuştur.
AKSEKİLİ MEHMED EFENDİ: Sülek-zade medresesinde ulum ameliye ve seniyye ile meşgul olmuş ve 1943 senesinde vefat etmiştir.
CARANCI ALİ EFENDİ: Carancı medresesinin hem banisi hemde ilk müderrisidir.
ECİT-ZADE MEHMED EFENDİ:Carancı Medresesi müderrislerinden olup, daha önce Hamamönü camisinde imamlık yapmıştır.
TARİHİ DEĞERLERİMİZ
TARİHİ DEĞERLERİMİZ
